ประเพณีกระจาดสารทพวน เป็นประเพณีหนึ่งของชาวไทยพวนที่ยึดถือปฏิบัติ เป็นแนวทาง วิถีทาง ทํานองคลองธรรม มาตั้งแต่บรรพบุรุษ เพื่อสั่งสอนลูกหลานด้วยความเลื่อมใสศรัทธา อาจจะเปลี่ยนแปลงบ้าง ตามยุคสมัย ทั้งนี้ ขึ้นอยู่กับอิทธิพลของวัฒนธรรมอื่นที่แทรกเข้ามาบดบัง สภาพเศรษฐกิจและการเปลี่ยนแปลง ของสังคม ประเพณีกระจาดสารทพวน แสดงให้เห็นถึงความพิถีพิถันในการทํางาน เริ่มตั้งแต่การเตรียมวัตถุดิบ วัสดุ อุปกรณ์สําหรับการทํากระยาสารท การแสดงความมีน้ำใจ ความสามัคคีร่วมแรงร่วมใจกัน มีการช่วยเหลือกัน ผู้ที่ทําเสร็จแล้ว ก็ช่วยผู้ที่ยังทําไม่เสร็จ

กิจกรรมในงานประเพณีกระจาดสารทพวน บ้านวังรอ ตำบลวังมหากร มีกิจกรรมประกวดกระจาด จำนวน 2 ประเภท คือ การประกวดกระจาดสารทพวน ประเภทสวยงาม และประเภทความคิดสร้างสรรค์ จึงทำให้ประเพณีกระจาดสารทพวน เป็นประเพณีบุญใหญ่ของบ้านวังรอ และเป็นที่รู้กันอย่างแพร่หลาย และมีประชาชนเข้ามาร่วมงานและร่วมกิจกรรมอย่างมากมาย

ประวัติความเป็นมา

วันสารทตรงกับวันพระสิ้นเดือน 9 ของทุกปี (นับตามจันทรคติ) เรียกอีกอย่าง ทานข้าวสระ คนพวนจะเตรียมสิ่งของทำบุญเพื่ออุทิศส่วนบุญส่วนกุศลให้กับปู่ย่าตายายหรือญาติผู้ล่วงลับ ซึ่งเป็นการแสดงความกัญญูต่อบรรพบุรุษที่ปฏิบัติติดต่อกันมาหลายชั่วอายุคน ก่อนวันสารถไทย 4-5 วัน ชาวพวนจะรวมกลุ่มในหมู่ญาติ หรือกลุ่มบ้านที่ตนเองอาศัยอยู่ จะมีการขึ้นแรงช่วยกันในกลุ่ม โดยจะเตรียมแช่ข้าวเปลือกเหนียว ๑ คืน แล้วนำไปคั่วเพื่อตำข้าวเม่าทำเป็นข้าวพอง ต่อด้วยคั่วข้าวตอก คั่วถั่วงา กวนขนมกระยาสารท กะละแม ข้าวเหนียวแดงทุกครัวเรือน เมื่อกวนเสร็จจะแบ่งไว้ทำบุญสารท อีกส่วนหนึ่งจะทำการไขว้ของกัน และจะนำไปแจกจ่ายยังเพื่อนบ้านหรือผู้ที่นับถือ แม้นต่างหมู่บ้านก็จะนำไปแจกจนถึงวันสารทเลยที่เดียว จึงเป็นสาเหตุที่ในแต่ละบ้านจึงกวนกระยาสารทกันมาก ๆ และต้องช่วยกันทำ อันเป็นการแสดงออกถึงความรักความสามัคคีของคนพวนซึ่งเรียกว่าการขึ้นแรงนั่นเอง

ก่อนวันสารท ๑ วัน คนพวนจะทำการส่งหาบผีเจียง โดยทำหาบผีเจียงไปส่ง ซึ่งประกอบด้วยไม้ไผ่สานเป็นชะลอม ใส่กระบอกน้ำ ห่อข้าว หมากพลู บุหรี่ กิ่งหนาม เสื่อขาด ใช้มีดเคาะตามฝาบ้านไล่ผีที่นำสิ่งไม่เป็นมงคลมาสู่ครอบครัว แล้วเอาหาบผีเจียงไปวางทางสามแยก

พอรุ่งเช้าก่อนฟ้าสางในวันสารท ๙ ค่ำ เดือน ๙ ชาวพวนจะต้องทำพิธีห่อข้าวดำดิน หรือข้าวประดับดิน โดยใช้ใบตองหรือใบบัวใส่อาหารคาวหวานแล้วใส่ถาด กระจาดถวายพระและให้ พระทำพิธีสวด เพื่อทำบุญอุทิศให้ผีไม่มีญาติ เพราะเชื่อว่ายมบาลปล่อยผีไม่มีญาติ ผีเปรต ออกมารับส่วนบุญ เมื่อพระสวดเสร็จก็จะนำห่อข้าว ไปไว้ที่บนต้นไม้บริเวณวัดหรือกำแพงวัด ให้ผีเหล่านี้มารับส่วนบุญ เมื่อฟ้าสางก็จะทำพิธีทำบุญสารทพวน โดยทำบุญเหมือนทำบุญตามปกติ แต่ขาดไม่ได้ต้อง ขนมกระยาสารท กระละแม ข้าวเหนียวแดง ขนมกง หรือข้าวจี่

ประเพณีกระจาดสารทพวนบ้านวังรอ

องค์การบริหารส่วนตำบลวังมหากร ร่วมกับวัดวังรอ หน่วยงานภาครัฐ/เอกชน พ่อค้าประชาชนได้ร่วมอนุรักษ์ สืบสาน ส่งเสริมประเพณีกระจาดสารทพวน ขึ้นเป็นประจำทุกปีในวันสารทตรงกับวันพระสิ้นเดือน 9 ของทุกปี (นับตามจันทรคติ) คนพวนจะเตรียมสิ่งของทำบุญเพื่ออุทิศส่วนบุญส่วนกุศลให้กับปู่ย่าตายายหรือญาติผู้ล่วงลับ ซึ่งเป็นการแสดงความกัญญูต่อบรรพบุรุษที่ปฏิบัติติดต่อกันมาหลายชั่วอายุคน โดยก่อนวันสารท จะมีกิจกรรมสาธิตการกวนกรายาสารท สาธิตการกวนกะละแม และสาธิตการทำกระจาด พร้อมตกแต่งกระจาดด้วยดอกไม้ ในวันสารทหรือวันพระสิ้นเดือน 9 ทำพิธีทำบุญตักบาตร และจะมีกระจาดของบ้านนำมาถวายแด่พระภิกษุสงฆ์ และจัดกิจกรรมการประกวดกระจาด 2 ประเภท คือ การประกวดกระจาดสารทพวน ประเภทสวยงาม และประเภทความคิดสร้างสรรค์ โดยกำหนดรูปแบบของกระจาดให้มีความสวยงามและอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมอันดีของชุมชน มุ่งเน้นความพอเพียงและพอดี รักษาวิถีแห่งความเป็นไทพวน

รูปแบบการจัดประเพณีระจาดสารทพวน มีกิจกรรมดังนี้

๑. กิจกรรมสาธิตการกวนกระยาสารท สาธิตการกวนกะละแม และสาธิตการทำกระจาดพร้อมตกแต่งกระจาดด้วยดอกไม้

๒. การประกวดกระจาดสารทพวน ประเภทสวยงาม และประเภทความคิดสร้างสรรค์ โดยมีเกณฑ์การตัดสิน ๑) องค์ประกอบของกระจาด ทำจากวัสดุธรรมชาติ มีลักษณะ ๖ แฉก องค์ประกอบกระจาด มีลวดลายลักษณะสวดงามได้สัดส่วน ๒) เครื่องประกอบในกระจาด มีกรวยทำจากใบตองหรือกระดาษ เทียน ๒ เล่ม ธูป ๒ ดอก ดอกไม้หรือดอกข้าวโพด ๒ ดอก พลู ๒ ใบ หมาก ๒ ชิ้น ยาเส้น พอประมาณ ของถวายพระอื่น ๆ เช่น ผลไม้ สบู่ ฯลฯ ๓) ใช้วัสดุธรรมชาติในท้องถิ่น เช่น ใบตอง ดอกไม้ประดิษฐ์ทำจากวัสดุธรรมชาติ 4) องค์ประกอบของกระจาด มีความสวยงาม และมีความคิดสร้างสรรค์

แนวปฏิบัติทางสังคม พิธีกรรม ประเพณี และเทศกาล ประกอบด้วย ประเภท สถานที่ แหล่งปฏิบัติระเบียบพิธีกรรม การประพฤติปฏิบัติของการแสดงออกนั้นๆ ภูมิธรรม ภูมิปัญญา เอกลักษณ์ อัตตลักษณ์ และความเชื่อ อัตตลักษณ์ที่แสดงให้เห็นถึงความเป็นมรดกทางภูมิปัญญาและวัฒนธรรมท้องถิ่นที่ประพฤติปฏิบัติกันสืบมาจนถึงปัจจุบัน โดยแบ่งออกเป็น ๓ ด้าน ดังต่อไปนี้

๑. ด้านการแต่งกายการแต่งกายของลาวพวนดั้งเดิมถ้าอยู่บ้านผู้หญิงจะนุ่งซิน ห้างตู้ (ใช้ผ้าสไบรัดนม) เมื่อออกไปนอกบ้านจะสวมเสื้อแขนยาวหรือแขนกระบอกขนาดพอดีตัว เมื่อไปงานบุญจะพาดสไบถักทับเสื้อ ผู้ชายดั้งเดิมถ้าอยู่บ้านนุ่งกางเกงขาก๊วยไม่สวมเสื้อคาดผ้าขะม้า ถ้าออกนอกบ้านหรือทำงานสวมเสื้อคอกลม ผ่าหน้ามีสายมัดแทนกระดุมคาดผ้าขะม้า ถ้าไปงานบุญจะเปลี่ยนผ้าขะม้ามาพาดไหล่แทน

ทรงผมผู้หญิงไว้ผมยาวแล้วสับปิ้นโดยใช้กิ๊บหรือหวีสับไว้ ถ้าเป็นหญิงแต่งงานแล้วจะสับปิ้นต่ำ ๆ และเก็บปลายผม แต่ถ้ายังไม่แต่งงานจะสับปิ้นสูง ๆ แล้วปล่อยปลายปมห้อยลงมา

๒. ด้านกระจาดทำจากวัสดุธรรมชาติ มีลักษณะ ๖ แฉก องค์ประกอบกระจาด มีลวดลายลักษณะสวดงามได้สัดส่วน ๒) เครื่องประกอบในกระจาด มีกรวยทำจากใบตองหรือกระดาษ เทียน ดอกไม้หรือดอกข้าวโพด พลู หมาก ยาเส้น ของถวายพระอื่น ๆ เช่น ผลไม้ สบู่ ฯลฯ ใช้วัสดุธรรมชาติในท้องถิ่น เช่น ใบตอง ดอกไม้ประดิษฐ์ทำจากวัสดุธรรมชาติ องค์ประกอบของกระจาด มีความสวยงาม และมีความคิดสร้างสรรค์

ปัจจุบันการจัดงานประเพณีกระจาดสารทพวน เป็นประเพณีที่สืบสานกันมายาวนาน เพื่อแสดงออกถึงการอนุรักษ์ สืบสาน วัฒนธรรมประเพณีที่สำคัญของชาวพวน แสดงออกถึงความสามัคคีในหมู่คนพวน ความมีส่วสร่วมของบ้านวัดโรงเรียน หรือ บวร และเป็นแหล่งเรียนรู้ทางวัฒนธรรมท้องถิ่น