ประเพณีแห่ช้างเผือกบ้านปวง อำเภอทุ่งหัวช้าง จังหวัดลำพูน นั้น มีความเป็นมาโดยนายทะนง สว่าลึก (น้อยบุญทรง) เกิดและเติบโตมาในพื้นที่ตำบลบ้านปวง อำเภอเวียงหนองล่อง จังหวัดลำพูน ปัจจุบันอายุ 67 ปี ได้ให้ข้อมูลว่า เป็นเรื่องราวเมื่อประมาณ 1,800 กว่าปีมาแล้ว คนไทยที่อาศัยอยู่ในอาณาจักรน่านถูกเจ้าศัตรูรุกรานจึงได้พากันอพยพจากที่เดิม หนีภัยขาดศึกลงมาสร้างบ้านแปลงเมืองลงมาทางใต้แถบหลวงพระบาง บ้านเมินเจริญรุ่งเรือง กิติศักดิ์โด่งดังไปทั่ว จึงเป็นเหตุให้ข้าศึก ศัตรูยกกองทัพเข้าตีชิงเอาเมือง เจ้าเมืองชื่อพระเจ้าคัมภีระ สิ้นพระชนม์กลางสนามรบ พระราชธิดาชื่อพระนางจามรี ป้าจึงพาไพร่พลอพยพข้ามแม่น้ำโขงมุ่งหน้ามาทางทิศตะวันตกถึง เมืองฝาง เชียงดาว ดอยหล่อ ทาแม่ลอบ จนกระทั่งมาที่ ทุ่งหัวช้าง ซึ่งมีองครักษ์ชื่อเท้าปันมะหาด พร้อมไพร่พลช้างและพลม้า จึงได้หยุดพักที่บริเวณบ้านปวง อำเภอทุกหัวช้าง จังหวัดลำพูน ในปัจจุบัน จึงพากันปลงข้าวของลงและอาศัยอยู่บริเวณนี้ และต่อมาที่ตรงนั้นจึงได้ชื่อว่า แม่ปลงหรือบ้านปวง ในปัจจุบัน พระแม่จามรี ได้มีพระดำริว่าจะตั้งอำเภอลี้ที่บริเวณนี้เลย แต่บังเอิญว่าท้าวปันมะหาดได้พบเห็นช้างเผือกบริเวณนี้ จึงได้พยายามมาคล้องช้างเผือก แต่ปรากฏว่าโดนอสรพิษกัด ฝ่ายพระนางจามรีและบริวาร จึงได้มาพบ ก็ได้พยายามเสกเป่า รักษาพยาบาล แต่ไม่หาย เท้าปั่นมะหาดทนพิษไม่ไหว จึงถึงแก่พิราลัย ณ บ้านปวง แห่งนี้ พระนางจามรีจึงให้ข้าราชบริวารบำเพ็ญพระราชกุศลศพ เท้าปันมะหาดตามคติราชประเพณี แล้วจึงได้พระราชทานพระบรมสารีริกธาตุและวัตถุมงคลต่างๆ ที่ได้อาราธนาติดตัวมาก่อสร้างพระธาตุเจ้าเจดีย์เป็นอนุสรณ์สถานกราบไหว้ จึงถวายนามวัดแห่งนี้ว่า “วัดพระธาตุแอ่ว” หรือ วัดพระธาตุแอ๊ว ในปัจจุบันเสร็จแล้วพระนางจึงบวงสรวงเทพยดาและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ แล้วจึงเดินทางต่อไปจนถึงเมืองลี้ สร้างวัดพระธาตุดวงเดียว และพระราชสถาน พระธาตุห้าดวง และสร้างเมืองลี้ขึ้นจนรุ่งเรืองตามมา ประวัติเมืองลี้ หลังจากบ้านเมืองเข้าสู่ความปกติสุข พระนางจึงได้ส่งข้าราชบริวารเสนาอำมาตย์ กลับมาทำนุบำรุงวัดพระธาตุแอ๊ว และวัดวาอารามอีกหลายแห่ง ตลอดจนมาตั้งรกรากสร้างไร่สร้างนาทำมาหากิน ที่บ้านปวงและบ้านทุ่งหัวช้าง จึงเกิดเป็นต้นตระกูลหลายตระกูล ดังนี้
1. ตระกูลเท้าปันมะหาด 2. ตระกูลเจ้าข้อมือเหล็ก 3. ตระกูลเจ้ากาบบัวไหล 4. ตระกูลจ้าวหนานเสือ ส่วนเจ้าน้อยบุญศรียกศาลขึ้นให้เป็นอารักษ์เจนเมืองขึ้น ณ ทางเข้าบ้านปวง ส่วนเจ้าปันมะหาดและเจ้าปู่เหลืองยกศาลขึ้นไว้ที่บ้านฆ้องคำ และยังมีอีกหลายตระกูล ซึ่งพากันมาตั้งหลักปักฐานทำมาหากินอยู่แถวนี้ จึงเกิดเป็นความเชื่อเรื่องแห่ช้างเผือกขึ้น เมื่อปี 2511 ครูบาเจ้าอภิชัยขาวปี ก็ได้มาบูรณะเจดีย์วัดพระธาตุแอ๊ว ก็ได้พบเจอแก้วแหวน เงินทอง ในพระธาตุนี้อีกด้วย เนื่องจากเจ้าแม่จามรีได้นำไว้ทานให้ท้าวปันมะหาด จุดประสงค์หลักในการทำพิธีแห่ช้างเผือกนั้น คือ การขอฟ้าฝนตกต้องตามฤดูกาล แต่ละปีก็จะทำไม่ตรงกัน แต่จะทำในช่วงก่อนทำนา เป็นหลัก