มวยตับจาก
.
ในอดีต มวยไทย เป็นภูมิปัญญาไทยด้านศิลปะการต่อสู้ป้องกันตัวที่ใช้ต่อสู้ข้าศึกศัตรูที่มารุกราน ต่อมาเมื่อหมดศึกสงครามจึงได้เปลี่ยนแปลงเป็นการละเล่นและเป็นกีฬา (Sport) จนถึงปัจจุบัน จึงมีความสำคัญในเรื่องของการสร้างสรรค์ภูมิปัญญาของบรรพบุรุษที่ได้สร้างไว้ ได้แก่ ความสนุกสนาน ความบันเทิง การใช้ปฏิภาณ เชาว์ปัญญา ไหวพริบ แก้ไขสถานการณ์ในการต่อสู้ รวมถึงการสร้างความรักความสามัคคีในหมู่คณะประจำท้องถิ่นของภูมิปัญญานั้น ๆ
.
ศิลปะการต่อสู้ป้องกันตัวในกาลต่อมา เริ่มที่จะนำมาเป็นศิลปะการแสดงบ้าง การละเล่นบ้าง ยกตัวอย่างในแถบภาคตะวันออกที่มีลักษณะภูมิประเทศติดแม่น้ำลำคลอง ทำให้มีพืชพรรณที่ขึ้นอยู่ตามริมน้ำหลากหลายชนิด คนในพื้นที่จึงนำสิ่งที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติที่อยู่ในวิถีชีวิตมาปรับใช้ในการดำรงชีวิตตามวิถีของคนที่อาศัยอยู่ละแวกริมน้ำ ซึ่งหากจะจำกัดเฉพาะไปที่การละเล่นหรือการต่อสู้ป้องกันตัว ต้นจาก ซึ่งเป็นพืชชนิดหนึ่งที่มีอยู่ทั่วไปตามริมแม่น้ำลำคลอง จึงเป็นตัวเลือกหนึ่งที่คนที่มีวิถีชีวิตริมน้ำนำมาประยุกต์ใช้ในการต่อยมวยเพื่อความสนุกสนาน ความบันเทิง และยังเป็นกีฬาพื้นบ้านที่ต้องอาศัยทักษะการฟังค่อนข้างสูงมากของนักกีฬามวยตับจาก เนื่องจากต้องจับทิศทางคู่ต่อสู้จากประสาทสัมผัสการได้ยินเป็นหลักนั่นเอง ดังนั้น นักกีฬามวยตับจากที่เป็นคนพิการตาบอด จึงสามารถเล่นกีฬาชนิดนี้ได้ เพราะนักกีฬามวยตับจากที่เป็นคนปกติทั่วไป จะถูกผ้าปิดตาไม่ให้มองเห็นคู่ต่อสู้ อาศัยเพียงทักษะการได้ยินจากการย่างเท้าไปบนใบจากที่วางเรียงเป็นตับบนเวทีมวยเพื่อจับทิศทางของคู่ต่อสู้ว่ามาจากทางใด ไม่มุ่งหวังผลแพ้ชนะแบบเอาเป็นเอาตาย ทำให้กีฬาชนิดนี้ เมื่อจัดขึ้นคราใด จึงมีเสียงหัวเราะจากผู้ชมและความบันเทิงจากการส่งเสียงเชียร์นักกีฬาของฝ่ายตน สร้างความรักความสามัคคีในหมู่คณะได้อย่างเห็นผลเป็นที่ประจักษ์
.
มวยตับจาก เป็นกีฬาโบราณ เริ่มต้นจากภูมิปัญญาชาวบ้านโดยเฉพาะภาคตะวันออก ซึ่งเป็นพื้นที่ที่อยู่ติดทะเล ติดแม่น้ำ เห็นว่าในบริเวณพื้นที่มีการปลูกต้นจากเป็นจำนวนมากตามริมแม่น้ำลำคลอง จึงได้คิดที่จะนำต้นจากโดยเฉพาะส่วนของใบจากมาเย็บเป็นตับเพื่อใช้มุงหลังคาบ้าน ต่อมาจึงได้มีการนำใบจากที่เย็บเป็นตับมาประยุกต์ใช้กับการต่อยมวย โดยทำเวทีเหมือนการแข่งขันชกมวยทั่วไป มีการกั้นเชือกสังเวียนในสนามหญ้าแล้วใช้ต้นจากที่เย็บเป็นตับปูลงบนพื้น เวลานักมวยเดินเหยียบบนใบจากก็จะเกิดเสียงดังขณะที่นักมวยย่างก้าวเท้าไปบนใบจาก ซึ่งในการชกมวยตับจากนั้น นักมวยทั้ง 2 ฝ่าย ต้องปิดตาทั้ง 2 ข้าง จึงต้องอาศัยฟังเสียงจากการเหยียบใบจากของคู่ต่อสู้ เพื่อหาทิศทางที่คู่ต่อสู้อยู่บริเวณใดแล้วจึงปล่อยหมัดแลกกัน ความสนุกสนานจึงเกิดขึ้นจากการที่นักมวยต้องใช้ทักษะประสาทสัมผัสการได้ยิน จับทิศทางของเสียงที่เหยียบบนใบจากของคู่ต่อสู้ แล้วแลกหมัดชกกันนัวเนีย ถูกเป้าหมายบ้าง ไม่ถูกเป้าหมายบ้าง พลั้งมือไปโดนกรรมการตัดสินบ้าง เซถลาสะดุดขาคู่ต่อสู้ สะดุดใบจาก ล้มหน้าคว่ำหน้าหงายกันไป ทำให้ผู้ชมสนุกสนานในท่าทีของนักมวย และกรรมการตัดสินบนเวที
.
ประเภท
มวยตับจากจัดอยู่ในประเภทกีฬาพื้นบ้าน โดยหากแบ่งตามสาขาของมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ ถือว่าจัดอยู่สาขาการเล่นพื้นบ้าน กีฬาพื้นบ้าน และศิลปะการต่อสู้ป้องกันตัว
.
ความเชื่อต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง
มวยตับจาก เป็นกีฬาที่ใช้ทักษะการฟังเสียงจากการเหยียบใบจากที่วางบนพื้นเวทีมวย จึงเป็นกีฬาที่เสริมสร้างไหวพริบปฏิภาณในการแก้ปัญหาของนักมวย
.
ขนบ
ขนบที่เป็นแบบแผนของกีฬามวยตับจากที่ถือปฏิบัติกันมา คือ ใบจาก ที่นำมาใช้วางเรียงรายบนเวทีมวย จะต้องเป็นใบจากตากแห้ง นิยมนำมาเย็บต่อกันเป็นชุด หรือเป็นตับ เราจึงเรียกลักษณะของการเย็บใบจากเช่นนี้ว่า ตับจาก เมื่อนำมาวางเรียงกันบนเวทีมวย นักมวยที่เข้าแข่งขันจะย่างเท้าก้าวไปบนตับจากแห้งทำให้เกิดเสียงดังจากการเหยียบและการเสียดสีที่เกิดขึ้นจากการก้าวย่างและผิวสัมผัสของนักมวย และกรรมการบนเวที
.
ข้อปฏิบัติที่เกี่ยวข้อง
ข้อปฏิบัติอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องที่นักกีฬามวยตับจากควรต้องมีเป็นอย่างยิ่ง นอกเหนือจากฝีไม้ลายมือในเชิงมวยแล้ว คือ การฝึกทักษะประสาทสัมผัสการได้ยิน การจับทิศทางของเสียง
.
คุณค่า
คุณค่าที่สำคัญยิ่งของการเป็นนักกีฬาทุกชนิด ก็คือ การมีน้ำใจเป็นนักกีฬา ผลแพ้ชนะ ตัดสินบนเวที หลังจากนั้น ความรัก ความสามัคคี มิตรภาพ คือ สิ่งที่ตามมาของทั้งนักกีฬาและคนในชุมชนนั่นเอง
.
นอกจากนี้ มวยตับจาก ได้รับการยกระดับเป็นกีฬาพื้นบ้านในระดับประเทศด้วย คือ ได้รับการประกาศจากกระทรวงวัฒนธรรมให้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ ประจำปีพุทธศักราช 2556 สาขากีฬาภูมิปัญญาไทย ประเภทกีฬาพื้นบ้าน เมื่อวันที่ 3 กันยายน 2556 โดยมี นายสนธยา คุณปลื้ม รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรม เป็นผู้ลงนามในประกาศ
.
วิธีการแข่งขัน
1) นักมวยทั้งคู่จะถูกปิดตาทั้ง 2 ข้าง สวมใส่นวม และอยู่คนละมุมของเวที
2) เมื่อได้ยินสัญญาณเริ่มชก นักมวยจะเดินออกจากมุม และเข้าต่อสู้กัน
.
กติกาการชก
นักมวยจะชกกัน 3 ยก ๆ ละ 2 นาที ใครต่อยเข้าเป้ามากที่สุด เป็นฝ่ายชนะ
.
คุณค่าของมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่สำคัญ
- การชกมวยตับจาก เน้นความบันเทิงมากกว่าที่จะเอาผลแพ้ชนะ
- เป็นกีฬาที่เสริมสร้างไหวพริบในการฟังเสียงได้เป็นอย่างดี
.
บทบาทของชุมชนที่มีต่อมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม
.
- ในอดีตมีต้นจากขึ้นอยู่ตามแม่น้ำลำคลองจำนวนมาก ผู้คนจึงนิยมนำใบจากมาเย็บเป็นตับมุงหลังคาบ้าน
- จากนั้นนำมาประยุกต์เข้ากับการต่อยมวย ใช้ตับจากมาปูพื้น เวลาเหยียบจะเกิดเสียงดัง การชกมวยตับจากจะต้อง “ปิดตาชก” อาศัยการฟังเสียงคู่ต่อสู้จากการเดินบนตับจากแห้งที่ปูพื้นอยู่เท่านั้น
.
ปัจจุบัน ในปี พ.ศ. 2556 มวยตับจาก ได้รับการขึ้นทะเบียนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ สาขากีฬาภูมิปัญญาไทย จากกรมส่งเสริมวัฒนธรรม