เทศกาลประเพณีผีตาโขนชาติพันธ์ลั๊วะ หรือประเพณี "อายก" เป็นประเพณีที่สำคัญประเพณีหนึ่งของกลุ่มชาติพันธ์ลั๊วะ ที่อาศัยอยู่ ณ บ้านห้วยน้ำขุ่น ตำบลแม่ฟ้าหลวง อำเภอแม่ฟ้าหลวง จังหวัดเชียงราย ที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาตั้งแต่โบราณกาล เชื่อกันว่าองค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จ ปรินิพาน อาจมีเหล่าภูตผีปีศาจมุ่งเข้ามาทำร้ายพระศพพุทธองค์ ชาวบ้านที่อาศัยอยู่บริเวณใกล้เคียงจึงได้พากันแต่งกายคล้ายผีปีศาจออกมาร่ายรำเฝ้าพระศพของพระองค์พระพุทธเจ้าไว้นอกจากนี้ ยังเชื่อว่าการประกอบพิธีกรรมเนื่องในประเพณีผีตาโขนนี้จะนำมาซึ่งความอยู่เย็นเป็นสุขของหมู่บ้าน ช่วยให้ครอบครัวต่างๆ อยู่ดีกินดีทำมาค้าขายขึ้น ประเพณีผีตาโขนจัดเป็นประจำทุกปี ในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือนยี่ หรือเดือนก๋ำ ตรงกับปฏิทินไทยช่วง เดือนธันวาคมของทุกๆปี ในอดีต ประเพณีผีตาไขนเริ่มจัดตั้งแต่วันขึ้น 1 ค่ำ สิ้นสุดในวันขึ้น 15 ค่ำเดือนยี่ เป็นเวลา 15 วัน ระหว่างประกอบพิธีกรรมชาวบ้านออกจากหมู่บ้านไม่ได้จนกว่าจะครบ 15 วัน ปัจจุบันจึงจัดเป็นวันเดียวคือ วันขึ้น 15 ค่ำเท่านั้น ก่อนวันงานคือ วันที่ 14 ค่ำ ชาวบ้านร่วมกันทำความสะอาดบริเวณลานวัด จากนั้นจะช่วยกันทำต้นตุงหลวง โดยใช้ไม้ไผ่ขนาดใหญ่ ความยาวประมาณ 10 เมตร หรือยาวกว่านั้น ยิ่งยาวยิ่งดี มาประดับด้วยกระดาษเงิน กระดาษทอง ตั้งไว้บริเวณ ลานวัด หลังจากนั้นนำทรายที่เตรียมไว้มากองบริเวณต้นตุง เพื่อทำกองทรายหลวง และประดับตกแต่งบริเวณกองทรายด้วยดอกไม้ให้สวยงาม หลังจากเตรียมกองทรายเสร็จ ชาวบ้านร่วมกันทำกองไฟหลวง โดยใช้ต้นไม้ 4 ต้น มาปักไว้เป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส แล้วมัดปลายเข้าด้วยกัน หลังจากนั้น ชาวบ้านแต่ละครัวเรือนนำกองฟืนมาวางภายในเป็นรูปสี่เหลี่ยมซ้อนกันเป็นชั้นๆ ชั้นบนสุดใช้ไม้เกี๊ยะหรือไม้สนขนาดเล็ก มากองไว้เพื่อให้ติดไฟง่าย แล้วจุดไฟกองฟืนเพื่อเป็นพุทธบูชาในค่ำคืนของวันขึ้น 15 ค่ำ ตอนเย็นกลุ่มแม่บ้านร่วมกันทำก้อนข้าว 1,000 ก้อน โดยนำข้าวเหนียวมานึ่งให้สุก นำมาผึ่งให้เย็น ช่วยกันปั้นเป็นก้อนกลม จำนวน 1,000 ก้อน เพื่อเตรียมไปถวายพระในวันรุ่งขึ้น ช่วงเช้าของวันรุ่งขึ้น 15 ค่ำ ชาวบ้านแต่งกายด้วยชุดประจำเผ่า ทยอยนำดอกไม้รูปเทียน ไปยังวัดเพื่อทำบุญตักบาตร ถวายข้าวก้อน 1,000 ก้อน อาราธนาศีลและรับศีลรับพรจากพระสงฆ์ หลังจากนั้นไม่มีการประกอบพิธีใดๆ จนถึงหัวค่ำชาวบ้านนำดอกไม้ธูปเทียนเข้ามากราบไหว้ กองทรายหลวง และทำพิธีเพื่อถวายพระราชกุศลแด่องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า จากนั้นหมอเมือง หรือผู้นำหมู่บ้านนำจุดกองไฟหลวง การจุดกองไฟหลวงนี้เชื่อกันว่านอกจากจุดให้เหล่าเทพยาดา ได้รับรู้ว่าได้เริ่มประกอบพิธีกรรมแล้ว แสงไฟจากกองไฟนี้ยังช่วยเผาสิ่งชั่วร้ายและสิ่งอัปมงคลทั้งหลายทั้งปวงออกจากหมู่บ้านและครอบครัว เมื่อกองไฟสว่างไสว คนที่แต่งตัวเป็นอายก หรือ ผีตาโขน จะออกมาเต้นร่ายรำรอบกองทรายหลวง ผู้ที่แต่งกายเป็นผีต้องอยู่บริเวณวัดเท่านั้น จะเข้ามาในเขตบริเวณหมู่บ้านไม่ได้ จะทำให้หมู่บ้านเกิดภัยพิบัติ หรือมีคนในหมู่บ้านเสียชีวิตได้ ดังนั้นต้องถอดชุดออกก่อนจึงจะเข้าบริเวณหมู่บ้านได้ การแสดงเทศกาลงานประเพณีผีตาโขนวันรุ่งขึ้นชาวบ้านไม่สามารถออกเดินทางไปทำงานยังที่ต่างๆได้ จะต้องช่วยกันถอนเสาตุงหลวงก่อน ผู้ใดไม่ปฏิบัติตามจะเกิดเหตุร้าย เช่น อาจเกิดโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ เมื่อถอนเสาตุงแล้วนำมาทำเป็นอุปกรณ์ (ลิตร)ตวงข้าว ทัพพี และไม้ข้าวกวนอาหาร เพราะเชื่อว่าได้ผ่านการทำพิธีทางศาสนาแล้วจะเป็น สิริมงคลต่อบ้านผู้อยู่อาศัย ทำให้ประหยัดไม่สิ้นเปลือง ช่วยให้มีอาหารข้าวปลาอุดมสมบรูณ์ประเพณีตาโขนเป็นประเพณีที่สำคัญของชาติพันธุ์ลั๊วะ ไม่ว่าจะไปทำงานที่ไหนเมื่อถึงช่วงประเพณีชาวบ้านจะกลับมายังบ้านเกิดของตนเพื่อร่วมทำพิธีดังกล่าว เมื่อได้ร่วมประเพณีอายกแล้วจะทำให้ครอบครัวหมู่บ้านประสบแต่สิ่งดีๆ ปราศจากโรคภัย และพยัญอันตรายต่างๆ มีความสุขความเจริญในชีวิตตนเอง และครอบครัวตลอดไป