ด้วยประเพณียี่เป็งเป็นประเพณีเก่าแก่ของล้านนาที่ถือปฏิบัติกันมาตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ ๑๔ ในสมัยอาณาจักรหริภุญชัยได้มีประเพณีเดือนยี่เป็ง และทำพิธีลอยโขมดแล้ว มีการจัดแต่งเครื่องสักการะบูชาใส่กระทง จุดธูปเทียนและนำปล่อยลงในน้ำ แสงไฟจะกระทบกับน้ำ เกิดเป็นเงาขึ้นวับ ๆ แวม ๆ มองเห็นเป็นเสมือนแสงพะเนียงไฟผีโขมด ซึ่งผีโขมดนี้ เป็นชื่อเรียกผีป่าที่ออกหากินในเวลากลางคืน มีพะเนียงไฟมองเห็นเป็นระยะอย่างผีกระสือ ชาวล้านนาจึงเรียกว่าลอยโขมด และจากตำนานโยนก และตำนานจามเทวีวงศ์ กล่าวว่า ประเพณีลอยโขมด หรือลอยไฟเป็นประเพณีดั้งเดิมที่สืบเนื่องกันมาตั้งแต่โบราณกาล การลอยโขมด เกิดขึ้นที่อาณาจักรหริภุญไชย เมื่อประมาณ พ.ศ. ๑๔๙๐ ช่วงพุทธศตวรรษที่ ๑๔ มีกลุ่มคนมอญ หรือเม็งที่อาศัยอยู่ในเมืองหริภุญไชย ได้อพยพหนีอหิวาตกโรคที่เกิดขึ้นในเมือง ผู้คนล้มตายเป็นจำนวนมาก จึงพากันอพยพออกจากหริภุญชัย ไปอยู่ที่เมืองสะเทิมหรือสุธัมมวดี และต่อไปยังเมืองหงสาวดีเป็นเวลาถึง ๖ ปี ซึ่งในช่วงเวลาดังกล่าวหลายคนมีครอบครัวใหม่ที่นั่น และเมื่อทราบข่าวว่าอหิวาตกโรคในหริภุญชัยได้สงบลงแล้ว จึงพากันเดินทางกลับหริภุญไชย เมื่อถึงวันครบรอบปีที่ได้จากพี่น้องที่เมืองหงสาวดี จึงจัดดอกไม้ธูปเทียน เครื่องสักการะ พร้อมทั้งเครื่องอุปโภคบริโภคใส่ลงในสะเปา ลักษณะคล้ายเรือ หรือใส่ในสะตวงหรือกระทงลอยลงน้ำแม่ปิง น้ำแม่กวง น้ำแม่ทา เพื่อส่งความระลึกถึงญาติพี่น้องที่ยังอยู่เมืองหงสาวดี จึงเป็นมูลเหตุของการลอยสะเปาหรือลอยโขมด หรือลอยกระทงนับแต่นั้นมาถึงปัจจุบัน

วัสดุอุปกรณ์ในการทำโขมดเล็ก ประเภทเสาก้านกล้วย ๑ อัน

๑. ของที่ต้องทำสำเร็จมาแล้ว

๑.๑ ใบเตยดอกกุหลาบ (ใบเตยขด) จำนวน 4 ดอก

๑.๒ ชุดดอกไม้ธูป (ดอกไม้และธูป 4 ดอก)

๑.๓ ช่อน้อยหลากสี จำนวน 12 – 16 อัน

๑.๔ ผักผลไม้หั่นเป็นชิ้นเล็ก (เช่น มะเขือ กล้วย อ้อย ผักแค เป็นต้น)

๑.๕ ของคาวหวาน (ข้าวเหนียว แคปหมู ขนมขบเคี้ยว)

๑.๖ หมากคำ เมี่ยงคำ บุหรี่ยาเส้น

๒. ของที่ต้องประกอบเอง

๒.๑ กาบต้นกล้วย ขนาดประมาณ 8 x95 ซม. จำนวน 1 อัน

๒.๒ ก้านกล้วย ยาวประมาณ 30 ซม. จำนวน 4 ก้าน

๒.๓ ดอกดาวเรือง

๒.๔ ผางประทีป 1 อัน

๒.๕ ไม้จิ้มฟัน

๒.๖ หนังยางวง

๒.๗ ใบตอง

๒.๘ แส้ไม้ไผ่

๒.๙ กรรไกรจีนใหญ่

๒.๑๐ ลวดเส้นเล็ก