พืชสมุนไพร หมายถึง กลุ่มของพืชที่นิยมนำมาใช้สำหรับรักษาโรค บำรุงร่างกาย และใช้สำหรับการถอนพิษตามความเชื่อ และภูมิปัญญาท้องถิ่น รวมถึงการใช้ในทางการแพทย์แผนโบราณ และแผนปัจจุบัน ทั้งนี้ สมุนไพรบางชนิดนิยมนำมาเป็นส่วนประกอบของอาหารด้วยเช่นกัน สมุนไพรเป็นผลผลิตจากธรรมชาติ ที่มนุษย์รู้จักนำมาใช้ประโยชน์ เพื่อการรักษาโรคภัยไข้เจ็บตั้งแต่โบราณกาลแล้ว เช่นในเอเชียก็มีหลักฐานแสดงว่ามนุษย์รู้จักใช้พืชสมุนไพรมากว่า 6,000 ปี แต่หลังจากที่ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ มีการพัฒนาเจริญก้าวหน้ามากขึ้น มีการสังเคราะห์ และผลิตยาจากสารเคมี ในรูปที่ใช้ประโยชน์ได้ง่าย สะดวกสบายในการใช้มากกว่าสมุนไพร ทำให้ความนิยมใช้ยาสมุนไพรลดลงมาเป็นอันมาก เป็นเหตุให้ความรู้วิทยาการด้านสมุนไพรขาดการพัฒนา ไม่เจริญก้าวหน้าเท่าที่ควร ในปัจจุบันทั่วโลกได้ยอมรับแล้วว่าผลที่ได้จากการสกัดสมุนไพร ให้คุณประโยชน์ดีกว่ายา ที่ได้จากการสังเคราะห์ทางวิทยาศาสตร์ประกอบกับในประเทศไทยเป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติ อันอุดมสมบูรณ์ มีพืชต่าง ๆ ที่ใช้เป็นสมุนไพรได้อย่างมากมายนับหมื่นชนิด และมีประโยชน์อย่างมาก

ในอดีต จนถึงปัจจุบัน คนไทยนิยมนำมารับประทานเพื่อรักษาโรคต่าง ๆ หรือการบำบัดอาการต่าง ๆ ตามร่างกายได้ ซึ่งสมุนไพรส่วนใหญ่ค่อนข้างมีรสชาติที่ ขม เฝื่อน เด็กจะไม่ค่อยชอบรับประทาน ในปัจจุบันสมุนไพรได้มีการแปรรูปไปในรูปแบบต่าง ๆ ที่ทำให้เด็กและคนที่ไม่ชอบรสชาติ ขม เฝื่อน รับประทานได้ง่ายยิ่งขึ้นไป นอกจากมีการแปรรูปเป็นอาหารแล้วนั้น ยังมีการแปรรูปสมุนไพรเป็นยารักษาโรคต่าง ๆ ได้ด้วย โดยคุณมณฑา พวงพิมล เริ่มจากการทำน้ำสมุนไพร และมีการปรับเปลี่ยนรสชาติของน้ำสมุนไพรเพื่อให้ทานได้ง่าย

โดยการนำมาปรุงแต่ง ให้อร่อย หอม น่ากิน และทำให้คนหันมาดื่มน้ำสมุนไพรมากขึ้น ซึ่งนิยมใส่น้ำผึ้ง น้ำตาลทราย น้ำตาลกรวด น้ำมะพร้าว น้ำอ้อย น้ำตาลปีบ เพื่อให้ได้รสชาติที่ดี และนำกระบวนการทำ น้ำสมุนไพรก็ทันสมัยขึ้น จากการนำมาบด เปลี่ยนมาเป็นการปั่นแทน ทำให้สะดวกต่อการทำเครื่องดื่มสมุนไพรมากขึ้น และได้มีการนำมารักษาลูกของคุณมณฑาที่ป่วยเป็นโรคภูมิคุ้มกันตัวเองบกพร่อง หรือเรียกว่า โรคพุ่มพวง กว่าจะรู้ว่าเป็นโรคอะไร ได้มีการไปหาหมอมาหลายที่ หลายจังหวัด ทำให้สูญเสียเงินไปจำนวนมาก รักษา ๔ ปี ก็ยังไม่สามารถรักษาได้ ด้วยความโชคดีได้ตำรายาวัดกาหลง หลวงพ่อพระพยน เป็นสมุนไพรหลากหลายชนิดมาต้มรับประทานจนหายจากโรคได้อย่างหายขาดได้

นอกจากการรักษาโรคต่างๆ ได้แล้วยังมีการนำแปรรูปเป็นสมุนไพรที่สามารถใช้ภายในบ้านได้ เช่น การทำยาดม แอลกอฮอล์ตระไคร้หอม และใบเตยอโรม่าเป็นต้น ซึ่งวัตถุดินส่วนใหญ่ล้วนแต่เป็นพืชสมุนไพรที่สามารถปลูกขึ้นได้เอง หาเองได้ค่อนข้างง่าย และมีวิธีการทำที่ง่าย การทำยาดม มีวัตถุดิบดังนี้ พิมเสนการบูรเมนทอล น้ำมันยูคาลิปตัส พริกไทย ลูกกระวาน จานพลู ผิวมะกรูด เตยหอม สมุนระแวง ผ้าขาวบาง พาชนะ กระปุก ถ้วย แอลกอฮอล์ตะไคร้หอม มีวัตถุดิบ ๒ อย่างเท่านั้น คือ แอลกอฮอล์และตะไคร้หอม และใบเตยอโรม่า วัตถุดิบมีดังนี้ การบูร ใบเตย แป้งหอมมองเล่ยะ

ภูมิปัญญาด้านสมุนไพรมีการใช้พืชสมุนไพรเป็นยารักษาโรค อาหารพื้นบ้าน เครื่องดื่ม เครื่องสำอาง และอื่น ๆ แต่ด้วยความก้าวหน้าทางการแพทย์แผนปัจจุบันได้เข้ามายึดครองพื้นที่การรักษาโรคต่าง ๆ แทนที่สมุนไพร คนไทยสมัยใหม่โดยเฉพาะเด็กไทยรุ่นใหม่จึงมองข้ามคุณค่าและสรรพคุณของสมุนไพรไทยไปอย่างน่าเสียดาย คงไม่เกินจริงที่จะกล่าวว่า ‘สมุนไพรไทยถูกลืมและเลือนหายไปจากสังคม ชุมชน และครัวเรือนไทยมาเนิ่นนานทีเดียว’

ที่มา :https://www.angelfire.com/ri2/rangsan/important.html

https://dlink.me/GW0t2

เอกสารประกอบการบรรยายให้ความรู้ เรื่องสมุนไพร เพื่อการดูแลรักษาสุขภาพก่อนป่วยแบบง่ายๆ ที่บ้าน

https://siamrath.co.th/n/280730